Θεόδωρος Τζιοβάνης/Insider
Βρισκόμαστε μπροστά στη χαραυγή μιας νέας τεχνολογίας, που θα καθορίσει την οικονομική πραγματικότητα και τον χώρο της εργασίας για τα επόμενα χρόνια. Βρισκόμαστε στο κατώφλι της εποχής της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ)
Η εξέλιξη της τεχνολογίας συνήθως προχωρεί με μικρά βήματα και σε βάθος χρόνου. Σπανιότερα, κάποιες τεχνολογικές καινοτομίες αποδεικνύονται τόσο επαναστατικές (disruptive), που ωθούν μια νέα εποχή τεχνολογικής καινοτομίας και οικονομικής προόδου. Ταυτόχρονα, οι νόμοι της αγοράς, η ελεύθερη οικονομία και η παγκοσμιοποίηση μειώνουν το κόστος απόκτησης αυτών των τεχνολογιών και των παραγώγων τους, βοηθώντας στη διάχυσή τους σε όλες τις γωνιές του πλανήτη.
Για παράδειγμα, η ανακάλυψη του λαμπτήρα κατήργησε τους φυσικούς περιορισμούς που προκύπτουν από την περιστροφή της Γης, επιμηκύνοντας τον διαθέσιμο χρόνο για εργασία και αναψυχή. Η εξάπλωση της τηλεφωνίας εκμηδένισε τον χρόνο μετάδοσης πληροφοριών και η εξάπλωση του σιδηρόδρομου συρρίκνωσε τις αποστάσεις. Για τις αλλαγές και βελτιώσεις που προέκυψαν από την εξάπλωση των προσωπικών ηλεκτρονικών υπολογιστών και του διαδικτύου… ούτε λόγος.
Οι αλλαγές στην εργασία
Η εξέλιξη της τεχνολογίας δεν αφήνει ανεπηρέαστο ούτε τον κόσμο της εργασίας.
– Η βιομηχανοποιημένη παραγωγή εμπορευμάτων και ρούχων κατά τη βιομηχανική επανάσταση εκτόπισε τους τεχνίτες και τους υφαντές.
– Πλέον δεν υπάρχουν πωλητές πάγου στους δρόμους, ούτε ντελάληδες, ούτε αγγελιαφόροι.
– Τα αυτοκίνητα εκτόπισαν τις άμαξες (και τους αμαξάδες) σε διάστημα 50 χρόνων.
– Σε μια περίοδο περίπου 20 χρόνων η μείωση του κόστους πρόσβασης στο διαδίκτυο και η ψηφιοποίηση έχουν περιορίσει σημαντικά τις ανάγκες σε ανθρώπινο δυναμικό στον τραπεζικό κλάδο και στην έντυπη ενημέρωση.
Σήμερα βρισκόμαστε μπροστά στη χαραυγή μιας νέας τεχνολογίας, που θα καθορίσει την οικονομική πραγματικότητα και τον χώρο της εργασίας για τα επόμενα χρόνια. Βρισκόμαστε στο κατώφλι της εποχής της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ).
Θαυμαστές δυνατότητες
Ως ΤΝ ορίζεται η θεωρία και ανάπτυξη υπολογιστικών συστημάτων που έχουν τη δυνατότητα εκτέλεσης εργασιών και λειτουργιών που συνήθως απαιτούν ανθρώπινη νοημοσύνη, όπως η αναγνώριση ομιλίας και η μετάφραση γλωσσών, η λήψη αποφάσεων, η μάθηση, η συλλογιστική σκέψη κ.α.
Η ΤΝ μελετάται εδώ και δεκαετίες, όμως έχει έρθει πρόσφατα στην προσοχή της κοινής γνώμης μέσα από εφαρμογές και εργαλεία φυσικής γλώσσας, όπως το chatGPT, που επιτρέπουν την αλληλεπίδραση ανθρώπου και μηχανής μέσω φυσικής συνομιλίας. Όποιος έχει χρησιμοποιήσει τέτοιο εργαλείο, παρά τους περιορισμούς και τις ατέλειες του, σίγουρα έχει θαυμάσει τις δυνατότητές του. Η τεχνολογία που υποστηρίζεται από ΤΝ είναι εντυπωσιακή, αν και βρίσκεται ακόμη στα πρώτα της βήματα, χωρίς να μπορούμε να διανοηθούμε την πλήρη έκταση που θα λάβει η εξέλιξή της. Από μια άποψη, είμαστε σαν τους αρχαίους προγόνους μας, που κοίταζαν με θαυμασμό την ανακάλυψη του τροχού, χωρίς να μπορούν να συλλάβουν την ιδέα του σύγχρονου αυτοκινήτου.
Η ΕΕ επιδιώκει να καταστεί ηγέτης σε παγκόσμιο επίπεδο για την τεχνολογία αυτή. Σύμφωνα με τη Λευκή Βίβλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Τεχνητή Νοημοσύνη, η τεχνολογία αυτή αναμένεται να επιφέρει οφέλη σε πολίτες και επιχειρήσεις. Μεταξύ άλλων, η ΤΝ μπορεί να βελτιώσει τις υπηρεσίες υγείας μέσω καλύτερων διαγνώσεων, να βελτιώσει τη λειτουργία των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς, να αυξήσει την αποδοτικότητα στη γεωργία, να βελτιώσει την παραγωγικότητα των γραμμών παραγωγής και να ενισχύσει την κυβερνοασφάλεια.
Θέσεις που θα επηρεαστούν
Όπως κάθε νέα επαναστατική τεχνολογία, η ΤΝ αναμένεται να επηρεάσει υφιστάμενες θέσεις εργασίας αλλά και να δημιουργήσει καινούριες. Σε γενικές γραμμές, εκτιμάται πως οι θέσεις απασχόλησης όπου το αντικείμενο εργασίας είναι ρουτίνας ή επαναλαμβανόμενο ή περιλαμβάνει τη χρήση γλώσσας θα επηρεαστούν περισσότερο από θέσεις εργασίας που βασίζονται στην άμεση ανθρώπινη επαφή. Είναι πιο εύκολο για μια εφαρμογή ή μηχανή υποστηριζόμενη από ΤΝ να πραγματοποιήσει τη μετάφραση ενός κειμένου παρά να χορηγήσει φάρμακο σε ένα ασθενή ή να διοργανώσει και να συντονίσει μια εκδήλωση.
Παράλληλα, θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας, που θα αξιοποιούν ή θα υποστηρίζουν τη νέα τεχνολογία με παρόμοιο τρόπο που η εξάπλωση των προσωπικών H/Y δημιούργησε θέσεις εργασίας για τεχνικούς H/Y, τεχνικούς δικτύων και προγραμματιστές.
Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ για το μέλλον της απασχόλησης, οι δεξιότητες που σχετίζονται με την ΤΝ (και την ανάλυση μαζικών δεδομένων) ιεραρχούνται πολύ χαμηλά ως βασικές δεξιότητες (core skills) για τις επιχειρήσεις και τους οργανισμούς, όμως μέχρι το 2027 οι ίδιες δεξιότητες θα είναι οι τρίτες πιο σημαντικές, ενώ για κάποιους κλάδους θα αποτελέσουν την πρώτη. Αυτό καταδεικνύει αναμενόμενες σημαντικές αλλαγές στις απαιτούμενες δεξιότητες, οι οποίες με τη σειρά τους θα επηρεάσουν τις ανάγκες των επιχειρήσεων για κατάρτιση και μετεκπαίδευση του προσωπικού τους.
Θα απασχολήσει τους κοινωνικούς εταίρους
Η ΟΕΒ αναγνωρίζει τη σημασία και επίδραση που θα έχει η ΤΝ, όχι μόνο στο χώρο της εργασίας αλλά και στην οικονομία ευρύτερα. Μέσω της συμμετοχής της στην πανευρωπαϊκή οργάνωση εργοδοτών BusinessEurope, η ΟΕΒ παρακολουθεί τις εξελίξεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο, διαβουλευόμενη με τους εταίρους της.
Σε ό,τι αφορά το εργασιακό σκέλος, κάποιες θέσεις εργασίας θα περιοριστούν σημαντικά, κάποιες νέες θα δημιουργηθούν και κάποιες θα αναβαθμιστούν, ενώ η ανάγκη για εκπαίδευση και κατάρτιση στις νέες δεξιότητες που θα απαιτηθούν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Οι προκλήσεις και οι τριβές που ενδεχομένως θα προκαλέσει στην αγορά εργασίας η περαιτέρω διείσδυση της ΤΝ πρέπει να αντιμετωπιστούν σε συλλογικό επίπεδο μεταξύ των κοινωνικών εταίρων.
Όπως και στην περίπτωση της εξ αποστάσεως εργασίας (τηλεργασία), που θα ρυθμιστεί προσεχώς σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και στην οποία συζήτηση και διαβουλεύσεις συμμετέχουμε άμεσα, η ΟΕΒ θα συμμετέχει στις διαβουλεύσεις για την ΤΝ, ειδικότερα στον βαθμό που επηρεάζει την οικονομική δραστηριότητα και την εργασία.
Ο κόσμος αλλάζει με ρυθμούς που δεν έχουν προηγούμενο και αποτελεί καθήκον της ΟΕΒ έναντι της επιχειρηματικής κοινότητας και της ευρύτερης κοινωνίας να αποτελεί μέρος αυτής της αλλαγής.
Η αστοχία του διάσημου Κρούγκμαν
Οι όποιες προβλέψεις γίνονται από διάφορους φορείς για την επίδραση της ΤΝ στην αγορά εργασίας βασίζονται σε δεδομένα και τάσεις του σήμερα, όπου η τεχνολογία βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο. Δεν μπορούμε να προβλέψουμε με βεβαιότητα την έκταση και το βαθμό επίδρασης μιας ώριμης τεχνολογικά ΤΝ, όπως δεν μπορέσαμε να προβλέψουμε τον ρόλο που θα διαδραμάτιζε το διαδίκτυο στη ζωή μας.
Υπενθυμίζουμε πως ο βραβευμένος με Νόμπελ Αμερικανός οικονομολόγος Πωλ Κρούγκμαν είχε προβλέψει το 1998 πως ‘μέχρι το 2005 θα έχει γίνει ξεκάθαρο πως η επίδραση του διαδικτύου στην οικονομία δεν θα είναι μεγαλύτερη από αυτή της μηχανής του φαξ’.
Εκτιμάται επίσης πως η εξάπλωση των υποστηριζόμενων από ΤΝ εφαρμογών, συστημάτων και μηχανημάτων θα είναι ραγδαία τα επόμενα χρόνια. Σε επίπεδο ΕΕ, ήδη γίνονται διαβουλεύσεις για τη ρύθμισή της ΤΝ και τον Σεπτέμβριο του 2022 κατατέθηκε πρόταση οδηγίας ‘για την προσαρμογή των κανόνων περί εξωσυμβατικής αστικής ευθύνης στην τεχνητή νοημοσύνη’ και η συζήτηση για άλλα επιμέρους ζητήματα συνεχίζεται.
* Ανώτερος Λειτουργός Τμήμα Ανθρώπινου Δυναμικού, ΟΕΒ