Απολύσεις ή μείωση μισθών;

Οι οικονομολόγοι έχουν αποκαλύψει από παλιά τον ρόλο που παίζει στον μηχανισμό των κατά καιρούς υφέσεων (ως ένας εκ των παραγόντων) η απροθυμία των εργοδοτών να μειώσουν τις αμοιβές των εργαζομένων. Αυτή η λεγόμενη «ακαμψία της αγοράς» αντανακλάται σε ολόκληρη την οικονομία, δημιουργώντας «κύματα» ανεργίας και φθίνουσα ανάπτυξη, φαινόμενα που είναι πολύ χειρότερα οποιασδήποτε άμεσης μείωσης αποδοχών.

Αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο η ύφεση που προκλήθηκε από τα μέτρα περιορισμού της κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας για την αντιμετώπιση της πανδημίας του κορωνοϊού πιθανόν να είναι διαφορετική: πολλές εταιρείες επιλέγουν τη μείωση αμοιβών των εργαζομένων τους, παρέχοντας μια αχτίδα ελπίδας ότι η οικονομία θα ανακάμψει γρηγορότερα απ΄ ό,τι συνήθως.

Ο παράγοντας – κλειδί
Είναι σημαντικό να θυμάται κανείς ότι οι οικονομικές υφέσεις είναι περίπλοκο φαινόμενο. Ακόμη και σε μια καλά λειτουργούσα οικονομία, θα υπάρχουν πάντα στιγμές που σοκ όπως μια απώλεια σοδειάς, ένα πετρελαϊκό εμπάργκο ή μια πανδημία θα προκαλούν εκτεταμένες δυσκολίες και μειώσεις του πραγματικού εισοδήματος.
Το στοιχείο – κλειδί των σύγχρονων υφέσεων ήταν η απότομη και μεγάλη αύξηση της ανεργίας, η οποία δημιουργεί ένα αυτοτροφοδοτούμενο αρνητικό «σπιράλ». Οι άνεργοι πρώην εργαζόμενοι ξοδεύουν λιγότερα, ενώ όσοι έχουν ακόμη δουλειά αυξάνουν τις αποταμιεύσεις τους από τον φόβο ότι έρχεται και η δική τους σειρά. Αυτή η εκτεταμένη μείωση των δαπανών μειώνει τα έσοδα των επιχειρήσεων – οδηγώντας σε περισσότερες απολύσεις και περαιτέρω μειώσεις ατομικών δαπανών.
Μια ύφεση μπορεί να προκαλέσει διπλασιασμό ή και τριπλασιασμό της προϋπάρχουσας ανεργίας μέσα σε λίγους μήνες, ζημία για την αποκατάσταση της οποίας χρειάζονται χρόνια, ακόμη και όταν μιλούμε για μια υγιή οικονομία.
Ο πόνος θα μπορούσε να μετριαστεί ουσιαστικά εάν, αντί να μειώσουν τις θέσεις εργασίας, οι εργοδότες μείωναν ταυτόχρονα τους μισθούς και τις τιμές. Οι επιχειρήσεις θα είχαν λιγότερα έσοδα, αλλά και χαμηλότερα κόστη. Οι εργαζόμενοι θα είχαν χαμηλότερα εισοδήματα, αλλά επίσης θα ξόδευαν λιγότερα.

Ο ρόλος της «σιωπηρής συμφωνίας»
Γιατί λοιπόν δεν συμβαίνει αυτό; Οι περισσότεροι οικονομολόγοι πιστεύουν ότι οι επιχειρήσεις είναι απρόθυμες να μειώσουν τις αμοιβές επειδή κάτι τέτοιο θα παραβίαζε μια σιωπηρή (μερικές φορές και ρητή) συμφωνία για την παροχή εργασίας: εάν ένας εργαζόμενος εμφανίζεται στον χώρο εργασίας του, κάνει καλά τη δουλειά του και προϋπολογίζει υπεύθυνα τα έξοδά του, τότε ο εργοδότης του τον αποζημιώνει με αποδοχές αρκετές για την κάλυψη των αναγκών του. Εάν αυτή η άρρητη συμφωνία «σπάσει», το ηθικό των εργαζόμενων θα καταρρεύσει, η παραγωγικότητα θα μειωθεί και οι πιο έμπειροι και πολύτιμοι για τους εργοδότες εργαζόμενοι θα αναζητήσουν ευκαιρίες για πιο ασφαλείς θέσεις εργασίας μόλις η οικονομία ανακάμψει.
Απολύοντας ένα μέρος του εργατικού του δυναμικού, ένας εργοδότης είναι σε θέση να διατηρήσει τη σχέση του με εκείνους που παραμένουν, οι οποίοι είναι συχνότατα οι πιο πολύτιμοι εκ των υπαλλήλων του.|

Η ειδική δυναμική της κρίσης
Ο κορωνοϊός άλλαξε αυτή τη δυναμική. Σε γενικές γραμμές, η αίσθηση γενικευμένων θυσιών σε παγκόσμια κλίμακα – η οποία ξεπερνά κάθε επιχείρηση ή βιομηχανία – σημαίνει ότι η ζημιά από τις περικοπές μισθών στην οποιαδήποτε σχέση εργοδότη – εργαζομένου είναι μικρότερη από ό,τι θα ήταν υπό άλλες συνθήκες. Πιο συγκεκριμένα, τα ομοσπονδιακά προγράμματα στήριξης της μισθοδοσίας στις ΗΠΑ έχουν επιτρέψει σε ορισμένες επιχειρήσεις να μειώσουν το κόστος εργασίας χωρίς να απολύσουν εργαζομένους.
Ο συνδυασμός πιο γενναιόδωρων επιδομάτων ανεργίας και της (ελπίζουμε) περιορισμένης διάρκειας του shutdown επέτρεψε στην πλειονότητα των εργοδοτών να θέσουν τους εργαζομένους σε κατάσταση αναστολής εργασίας (π.χ. άδειες άνευ αποδοχών) και όχι να καταφύγουν σε οριστικές απολύσεις. Όλοι αυτοί οι παράγοντες υποδηλώνουν ότι είναι δυνατή μια ισχυρή οικονομική ανάκαμψη – εάν υπάρξει έστω κάποια βεβαιότητα σχετικά με τη διάρκεια της κρίσης.

Η σημασία της αποφυγής ατυχημάτων
Η απλή χαλάρωση των επίσημων κρατικών περιορισμών δεν είναι αρκετή και σε ορισμένες περιπτώσεις θα μπορούσε να αποδειχθεί και αντιπαραγωγική. Εάν οι επιχειρήσεις προσπαθήσουν να ανοίξουν ξανά αλλά βρεθούν με λίγους πελάτες, η συνηθισμένη δυναμική των υφέσεων θα πάρει το πάνω χέρι. Το κλειδί για την αποφυγή αυτού του σεναρίου είναι ο συντονισμός, παρόμοιος με το συντονισμένο shutdown σε ολόκληρες τις ΗΠΑ στα μέσα Μαρτίου. Αυτό το shutdown δεν κινήθηκε απλώς με εντολές – διαταγές παραμονής στο σπίτι – κι ούτε η αναστολή του θα γίνει με αυτό τον τρόπο.
Αυτό που απαιτείται είναι η ευρεία συμφωνία σχετικά με τους όρους που καθιστούν το άνοιγμα της οικονομίας ασφαλές, καθώς και μια αρχή που θα διαθέτει αξιοπιστία (όπως τα Κέντρα Ελέγχου Λοιμωδών Νοσημάτων των ΗΠΑ) και η οποία θα κρίνει εάν πληρούνται όλες οι απαραίτητες προϋποθέσεις.
Στην Αμερική δεν υπάρχει ακόμη αυτό το επίπεδο ομοθυμίας. Η συναίνεση, ωστόσο, για το κλείσιμο της οικονομίας επιτεύχθηκε γρήγορα μέσα σε λίγες εβδομάδες και το ίδιο θα μπορούσε να συμβεί επίσης με το άνοιγμά της. Εάν συμβεί κάτι τέτοιο, τότε η οικονομία των ΗΠΑ θα μπορούσε κάλλιστα να βγει από αυτήν την ύφεση χωρίς την παρατεταμένη σε χρόνο απώλεια θέσεων εργασίας που σηματοδότησε η οικονομική κρίση του 2008.

Του Karl Smith
*Αρθρογράφος στο Bloomberg